ADAPTACJA DZIECKA DO WARUNKÓW PRZEDSZKOLNYCH

– DZIECI MŁODSZE

Dla dziecka 3 letniego moment pójścia do przedszkola to istotny przełom, który odbija się na jego dalszym życiu. Jest to niewątpliwie sytuacja budząca silne emocje. Dziecko czuje się wyrwane z rodzinnego układu, który gwarantuje mu poczucie stabilności i rozumienia tego, co się wokół niego dzieje. Maluch z dnia na dzień zostaje wrzucony w nieznane środowisko.

 

 Musi przystosować się do:

• warunków nowego otoczenia i wymagań związanych z korzystaniem z urządzeń i wyposażenia przedszkola,
• nawiązywania kontaktów interpersonalnych z nieznajomymi ludźmi,
• przebywania w licznej grupie rówieśników;
• wymagań stawianych w zakresie czynności samoobsługowych i sposobów odnoszenia się do partnerów interakcji,
• zmiany dotychczasowych sposobów zaspokajania potrzeb emocjonalnych i biologicznych,
• zdobywania szybkiej orientacji w środowisku materialnym przedszkola,
• zmiany rytmu i trybu życia, organizacji dnia,
• braku oparcia w osobach bliskich w sytuacjach trudnych,
• innej pozycji w grupie przedszkolnej niż w rodzinie,
• zmiany w sytuacji rodzinnej, wywołanej faktem podjęcia przez matkę pracy

Konsekwencją tego jest fakt, że dziecko nie jest w stanie kontrolować sytuacji i odczuwa ją jako zagrożenie. Dzieci na nowe sytuacje reagują w różne sposób: płaczem ( w ten sposób emocje znajdują ujście), wycofaniem (emocje nie znajdują ujścia, maluch staje się apatyczny, smutny), pozorną akceptacją (dziecko stosuje się do poleceń pani nauczycielki, jego zachowanie w przedszkolu nie budzi niepokoju, natomiast w domu staje się nie wytrzymania), zaburzeniem funkcjonowania (objawem może być np. moczenie nocne, jąkanie; taka sytuacja wymaga interwencji specjalistów).

Proces przystosowania się dzieci 3-letnich do przedszkola może sprawić korzystne zmiany w ich rozwoju pod warunkiem, że będzie on przebiegał na miarę możliwości dziecka. Nie każdy trzylatek jest na tyle dojrzały i gotowy, aby temu procesowi samodzielnie nadać właściwy kierunek. Istnieje potrzeba wsparcia dziecka w tym działaniu przez intencjonalnie stworzone środowisko wychowawcze. Trudna adaptacja dziecka do przedszkola i przeżycia z nią związane mogą bowiem spowodować u malucha barierę utrudniającą oddziaływanie wychowawczo – dydaktyczne przedszkola, a nawet zahamować jego aktywność i rozwój.

 Adaptację ułatwia:

• racjonalne podjęcie decyzji o zapisaniu dziecka do przedszkola,
• pozytywne myślenie o placówce (zaufanie do personelu),
• wcześniejsze poznanie placówki przez dziecko,
• dostarczenie dziecku, w okresie poprzedzającym pójście do przedszkola, doświadczeń przebywania z innymi dorosłymi ( nieobecność mamy),
• umożliwianie kontaktów z innymi dziećmi,
• usamodzielnianie dziecka,
• jasne ustalenie reguł i zasad funkcjonowania w rodzinie i w przedszkolu oraz konsekwencja w ich przestrzeganiu,
• stopniowe przyzwyczajanie dziecka do placówki ( krótki czas pobytu w pierwszych dniach),
• akceptacja dziecka i rozumienie jego stresu,
• wspieranie malucha, okazywanie spokoju, stwarzanie poczucia bezpieczeństwa podczas rozstania,
• przebywanie z dzieckiem po odebraniu z przedszkola ( czas tylko dla niego),
• ujednolicenie rytmu życia w przedszkolu i w domu

 Adaptację utrudnia:

• niepewność decyzji rodziców o oddaniu dziecka do przedszkola,
• brak zaufania do placówki wyrzuty sumienia, niepokój,
• lęk, poczucie zagrożenia, nieznajomość placówki,
• brak jasnych reguł, zmienność,
• traktowanie dziecka przedmiotowo,
• brak doświadczeń społecznych malucha w kontaktach z innymi dorosłymi i dziećmi,
• nadopiekuńczość, wyręczanie dziecka w czynnościach związanych z samoobsługą,
• ” złe” przyzwyczajenia dziecka (zasypianie z dzieckiem),
• „ rzucenie na głęboką wodę”- pełny wymiar godzin,
• pośpiech,
• zdenerwowanie,
• spóźnianie się – brak czasu dla dziecka,
• brak zrozumienia dla trudnych zachowań dziecka – obrażanie się na dziecko,
•  

Udany start dziecka w przedszkolu jest efektem współdziałania wszystkich podmiotów tego procesu, a więc dziecka, jego rodziny, pracowników przedszkola (kadry pedagogicznej i personelu pomocniczego), otoczenia społecznego (grupy rówieśniczej, środowiska lokalnego). Budowanie dobrych relacji uwzględniających potrzeby obu stron nie jest procesem łatwym, ani szybkim, jednak przez wypracowanie bliskich i stałych form kontaktu korzyści mogą czerpać obydwie strony.

Nauczyciele:

• więcej wiedzą o dziecku, łatwiej się im pracuje,
• czują się bezpieczniej, wiedzą, że ich praca znajduje zrozumienie,
• w trudnych sytuacjach mogą liczyć na współpracę z rodzicami,
• mają możliwość korekty działań wychowawczych,
• czują się docenieni, traktowani jak partnerzy,
• są śmielsi w proszeniu o pomoc i dzieleniu się opiniami

Rodzice:

• mają więcej informacji o dziecku, lepiej je poznają,
• czują się bezpiecznie wiedząc, że w każdym momencie spotkają się ze zrozumieniem nauczyciela,
• czują się ważnymi partnerami w wychowaniu,
• mają możliwość zwiększenia kompetencji wychowawczych w sytuacjach kryzysowych, mogą sprawniej udzielić pomocy

Zaangażowanie rodziców w życie placówki nie tylko łączy ich z przedszkolem, ale i ze sobą. Siła tkwi zawsze w zespole. Wspólna troska o dobro dziecka, wzajemne zrozumienie i współpraca wyżej wymienionych środowisk powinny być gwarantem sukcesu.

Rolą nauczyciela przedszkolnego jest próba złagodzenia trudnej dla dziecka sytuacji w pierwszym okresie pobytu w przedszkolu. Osiągnąć to można poprzez zapewnienie w pierwszym kontakcie dzieci z placówką tylko takich sytuacji, które dostarczą im pozytywnych wrażeń i doświadczeń, a także unikanie sytuacji stresogennych. Równie istotne jest złagodzenie obowiązujących w danej placówce wymagań w celu dostosowania ich do poziomu i możliwości dziecka i jego potrzeb. Takie postępowanie zaowocuje budowaniem pozytywnego stosunku emocjonalnego dziecka do przedszkola, a to jest jednym z podstawowych warunków dobrej adaptacji.

Wyzwania i rozwiązania

Co stanowi dla nauczyciela największą trudność w początkowym etapie uczęszczania dziecka do przedszkola?  Największym wyzwaniem dla nauczyciela jest organizacja pierwszych dni pobytu dzieci w placówce. Nauczyciel musi być przygotowany zarówno na łzy (nie tylko dzieci, ale i rodziców), jak i na radość, na nieodpartą chęć zwiedzania mniej czy bardziej bezpiecznych zakątków przedszkola lub nieśmiałość, prowadzącą do spędzenia całego dnia w jednym kąciku, na chęć do zorganizowanych zabaw i zajęć pod kierunkiem nauczyciela lub na indywidualne „szaleństwo”. Nauczyciel powinien zatem odpowiednio przygotować się do przyjęcia dziecka do placówki. Jedną z ważniejszych kwestii jest ścisły kontakt przedstawicieli przedszkola z rodzicami i dzieckiem i umożliwienie im zapoznania się z nowym środowiskiem celem zbudowania poczucia bezpieczeństwa zainteresowanych. – Nauczyciel pracujący z najmłodszymi przedszkolakami powinien podejmować wszelkie działania wychowawczo-dydaktyczne, mające na celu ukazanie, że przedszkole to miejsce bezpieczne, przyjaźnie nastawione do dziecka i jego rodziców, w którym można wesoło i ciekawie spędzić czas w towarzystwie rówieśników oraz opiekuńczych i otwartych na potrzeby dzieci nauczycieli. Niezwykle ważna w procesie adaptacji jest rola rodzica bądź opiekuna, który, zaspokajając potrzebę bezpieczeństwa u dziecka, towarzyszy mu w stawianiu pierwszych przedszkolnych kroków w czasie tak zwanych dni adaptacyjnych. – Działania nauczyciela podczas spotkań adaptacyjnych powinny być szczegółowo zaplanowane i skrupulatnie przemyślane. Warto w tym celu opracować program adaptacyjny, który w sposób uporządkowany zaplanowałby działania nauczyciela podczas pierwszych spotkań z maluchami i ich rodzicami. Organizując dni adaptacyjne nauczyciel powinien mieć na względzie przede wszystkim potrzeby emocjonalne rodziców i dzieci. – Rolą nauczyciela jest takie zorganizowanie pierwszych dni, aby dzieci i rodzice czuli się w przedszkolu bezpiecznie i komfortowo. Należy stworzyć środowisko sprzyjające wspólnej zabawie, zmierzającej do lepszego poznania się i wywołania w dziecku elementu zaciekawienia. Nauczyciel powinien tak zaplanować swoje działania, aby były one bliskie dziecku i wywoływały w nim pozytywne emocje. Uśmiech, empatia, opanowanie, spontaniczność, opiekuńczość i profesjonalizm, to cechy, które powinny w sposób szczególny towarzyszyć nauczycielowi podczas pierwszych dni z maluchami.

Adaptacja ma doniosłe znaczenie w życiu człowieka, ponieważ jest to mechanizm, z którego korzystamy potem przez całe życie. Ze względu na to warto wyposażać dziecko w odpowiednie narzędzia od najmłodszych lat, zaś wszelkie zaburzenia w przebiegu procesu adaptacji traktować z odpowiednią uwagą i troską.

PEDAGOGICZNY PROGRAM DZIAŁAŃ UŁATWIAJĄCYCH DZIECKU ADAPTACJĘ

Cel :zapoznanie rodziców z wymaganiami i organizacją życia w przedszkolu, przyszłym nauczycielem dziecka, zwrócenie uwagi rodzicom na konieczność pracy z dzieckiem w zakresie przejmowania przez nie roli przedszkolaka.

Działania: nawiązania współpracy przez kadrę przedszkola z rodziną w celu włączenia jej w przygotowanie dziecka do roli przedszkolaka

Czas: na kilka miesięcy przed przyjęciem dziecka do przedszkola

 

Cel: Ułatwienie dzieciom poznania środowiska, funkcji sprzętów i pomieszczeń oraz organizacji i trybu życia w przedszkolu, nawiązywanie kontaktu z nauczycielem i rówieśnikami

Działania: Organizacja specjalnych zajęć i spotkań organizowanych przez nauczycieli dla rodziców i dzieci na terenie placówki

Czas: Początkowo 2-3 godziny wizyty adaptacyjne rodzica z dzieckiem w przedszkolu, wydłużanie sukcesywne w zależności od postępów dziecka w procesie adaptacyjnym

 

Rady dla rodziców, których dzieci rozpoczną uczęszczanie do przedszkola. 

• nie należy straszyć dziecka przedszkolem!!!
• jakiś czas wcześniej wytłumaczyć mu dlaczego będzie musiał chodzić do przedszkola;
• zaciekawić dziecko przedszkolem poprzez rozmowę (to miejsce, gdzie pozna nowych kolegów, koleżanki, wspólnie będą się bawić itp.);
• przedstawić dziecku pozytywny obraz przedszkola, (przejdźcie się zobaczyć budynek i plac zabaw, pooglądajcie zdjęcia na stronie internetowej, wspólnie spróbujcie narysować przedszkole)
• zaangażować dziecko w zakupy wyprawki do przedszkola;
• jeżeli dziecko nie rozstawało się z rodzicami należy pozostawić go u osoby, która dziecko zna na jakiś czas, aby nie kojarzyło momentu rozstania z pobytem w przedszkolu;
• wdrażać do przestrzegania umów i zasad;
• pozwalać oraz zachęcać dziecko do samodzielności, do korzystania z toalety, samodzielnego mycia rąk, czy próby ubierania się;
• starać się dostosować rytm dnia do tego panującego w przedszkolu.
• pozbądź się swoich obaw – w razie wątpliwości zadawaj pytania nauczycielom, bądź gotowy do współpracy z przedszkolem

Jak powinno wyglądać rozstanie z dzieckiem?

Sam moment rozstania jest trudny zarówno dla dziecka jak i rodzica. Pamiętajmy, iż atmosfera powinna być przyjazna i miła, a sam moment rozstania przebiegł szybko i sprawnie

1. Krótkie pożegnanie. Długie rozmowy, całusy, uściski, niekończące się przybijanie piątek utrudnia dziecku i rodzicowi rozstanie.
2. Rytuały. Warto abyście przed wyjściem do przedszkola ustalili sposób rozstanie czy będzie to całus, przybicie „żółwika”, czy przytulas. Pierwsze dni na pewno będą trudne w utrzymaniu tego, ale z biegiem czasu na pewno dziecko się przyzwyczai.
3. Mów prawdę. Powiedz dziecku, że nadszedł czas rozstania i wrócisz „po obiedzie”. Dobrze, żebyś określiła dziecku orientacyjny czas powrotu.
4. Miłe komunikaty. Nie stosuj nigdy stwierdzenia „nie bój się”, bo uświadamiasz swojemu dziecku, że jest coś czego mógłby się bać. Zamiast tego powiedz „Miłej zabawy”, „Na pewno dzień Ci minie przyjemnie”. Pamiętaj o uśmiechu i ciepłym głosie, który pomoże twojemu dziecku nabrać pewności siebie, że „w przedszkolu jest fajnie”
5. Cierpliwość. Okres adaptacji może przebiegać długo. Pamiętaj, że wiele zależy od Ciebie, nauczyciela i dziecka. Warto, abyś była wrażliwa na emocje dziecka. Krzyk i negatywne emocje z Twojej strony pogorszą sytuację.

 

ADAPTACJA DZIECKA Z LĘKIEM SEPARACYJNYM

 DO WARUNKÓW PRZEDSZKOLNYCH

 Lęk separacyjny (określany także anglojęzycznym skrótem SAD – separation anxiety disorder) zaliczany jest do jednej z najczęściej występujących form zaburzeń lękowych. Lęk separacyjny to chorobliwa, niewspółmierna do sytuacji obawa przed rozstaniem z bliskimi osobami. W początkowej fazie rozwoju (między 9. a 11. miesiącem życia) występowanie lęku separacyjnego u dzieci jest naturalnym zjawiskiem. Maluchy nerwowo reagują na, nawet krótkotrwałe, rozstanie z rodzicem – płaczą, są niespokojne i rozdrażnione. Lęk separacyjny naturalnie występuje także u dzieci między 3. a 5. rokiem życia. O sytuacji patologicznej można mówić wtedy, kiedy natężenie reakcji lękowych jest niepokojące lub gdy lęk separacyjny występuje u dzieci w innym wieku.

1.Przyczyny

Przyczyny lęku separacyjnego można podzielić na trzy grupy: czynniki psychologiczne, czynniki biologiczne oraz wpływ środowiska.

a.)Czynniki psychologiczne, które odpowiadają za wystąpienie lęku separacyjnego, to przede wszystkim nieumiejętność prawidłowego reagowania na strach oraz nadmierna wrażliwość emocjonalna. Wspomniane predyspozycje psychiczne często prowadzą do rozwoju zróżnicowanych zaburzeń lękowych, w tym lęku separacyjnego.

b.)Lęk separacyjny może mieć także podłoże biologiczne. Zwykle lęk separacyjny jest zaburzeniem dziedzicznym, a ryzyko wystąpienia lęku separacyjnego u potomków chorych naprzeciw. na depresjęjest znacznie wyższe niż w przypadku dzieci, w których rodzinach nie występowały schorzenia psychiczne.

c) Lęk separacyjny związany jest także z występowaniem określonych czynników środowiskowych. Lęk separacyjny często pojawia się u dzieci, których rodzice są nadopiekuńczy, nie odstępują swojego dziecka na krok oraz otaczają je nadmierną troską. Z drugiej strony, także niedostatek rodzicielskiej uwagi może wpłynąć na rozwój lęku separacyjnego. 

d) Lęk separacyjny pojawia się u dzieci, które doświadczają trudnych sytuacji, naprzeciw. choroby członka rodziny lub mają za sobą traumatyczne doświadczenia, jak naprzeciw. wypadek samochodowy lub częste pobyty w szpitalu.

Najczęstszymi objawami lęku separacyjnego, oprócz chorobliwej obawy przed rozstaniem z najbliższymi, są także zaburzenia snu, uporczywe myśli o śmierci lub chorobach oraz dążenie do pozostania w bliskości z rodzicem za cenę kłamstw lub zmyślonych dolegliwości.

Lęk separacyjny objawia się między innymi poprzez dolegliwości somatyczne, na przemian. Bóle brzucha, głowy, wymioty, nudności, problemy z koncentracją i snem, światłowstręt, bóle i duszności w klatce piersiowej.

2.Leczenie

Lęk separacyjny, podobnie jak każde zaburzenie, wymaga leczenia i nie jest zjawiskiem, które możemy zignorować w nadziei, że samo kiedyś ustąpi. Lęk separacyjny wymaga podjęcia terapii psychologicznej. Najlepsze efekty przynosi terapia poznawcza oraz terapia poznawczo – behawioralna. Istotną rolę w zmaganiach z lękiem separacyjnym pełni także odpowiednia psychoedukacja, zarówno dzieci, jak i dorosłych.

 

ADAPTACJA DZIECKA DO WARUNKÓW PRZEDSZKOLNYCH

– DZIECI STARSZE

Zagadnienie adaptacji dzieci do warunków przedszkolnych dotyczy również dzieci starszych czyli pięcioletnich i sześcioletnich. Zdarza się, że dziecko ma już doświadczenia przedszkolne i to one determinują proces adaptowania się wychowanka. Bezsprzecznie, prawidłowa adaptacja jest kluczowym warunkiem sukcesu dydaktycznego, ma to szczególne znaczenie w  grupie dzieci 6- letnich przygotowujących się do podjęcia nauki w szkole. Dobre samopoczucie dziecka podczas pobytu w przedszkolu umożliwia prawidłowy i harmonijny rozwój oraz osiągnięcie dojrzałości szkolnej.

 

Kluczowe znaczenie ma tu indywidualne podejście nauczyciela do dziecka oraz współpraca z rodzicami oparta na wzajemnym szacunku i zaufaniu. Bardzo ważna jest wiedza nauczyciela  na temat: sytuacji rodzinnej, powodów dołączenia dziecka do grupy przedszkolnej, ewentualnych wcześniejszych doświadczeń przedszkolnych naprzeciw. Działania nauczyciela dedykowane dziecku nowemu w grupie rówieśniczej zwykle mają charakter indywidualny, oparty na obserwacji i zależą od wielu wspomnianych czynników. Uniwersalne jednak dla wszystkich dzieci jest potrzeba poczucia bezpieczeństwa na co wpływają:

– stały rytm dnia i przewidywalność;

– jasno określone zasady panujące w grupie;

– życzliwość i akceptacja ze strony otoczenia, również rówieśniczego.

 

Pojawiające się niekiedy problemy z zachowaniem, które utrudniają adaptację dziecka wynikają często z braku znajomości podstawowych zasad społecznych czy niewłaściwego systemu wychowawczego w środowisku domowym, konieczne są tu wzmożone działania powodujące znajomość i rozumienie przez dziecko zasad panujących w grupie przedszkolnej. Inne ważne sposoby wsparcia dziecka starszego będącego w okresie adaptacji w przedszkolu to:

– dyskretna obserwacja dziecka oraz nawiązywanie swobodnych rozmów z dzieckiem w celu jego lepszego poznania;

– dyskretne organizowanie pomocy rówieśniczej w codziennych sytuacjach;

– zapoznanie z budynkiem przedszkola, jego pracownikami, wyposażeniem i organizacją sali;

– obdarzenie większą uwagą i wsparciem w różnych sytuacjach (samoobsługowych, podczas spożywania posiłków, wykonywania itp.);

– udzielanie dodatkowego wsparcia w rozumieniu bieżących sytuacji i relacji społecznych;

– pozostawienie dziecku pewnej „przestrzeni osobistej” (możliwość przyglądania się z boku działaniom innych).

Na pomyślną adaptację dziecka w przedszkolu i grupie rówieśniczej, wpływa bardzo dużo czynników zewnętrznych, osobowość oraz wcześniejsze doświadczenia (dobre i złe),wspierającą rolą nauczyciela jest słuchać, obserwować i wychodzić naprzeciw potrzebom dziecka.

 

LITERATURA:

1. Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1978
2. Przetacznikowa M. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży
3. Kąkol M., Z badań nad warunkami adaptacji dzieci trzyletnich do przedszkola, „Wychowanie w przedszkolu” 2/1988
4. Gruszczyk – Kolczyńska E. Płaczę i rozpaczam, gdy muszę iść do przedszkola, „Wychowanie w przedszkolu” 2/1998
5. Lubowiecka J. Trudności dziecka w przystosowaniu się do przedszkola „Wychowanie w przedszkolu” 6/2001
6. Lubowiecka J., Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola, Warszawa 2000

7.Lesiak D., Współczesne formy pracy sprzyjające adaptacji dziecka trzyletniego w przedszkolu , „Edukacja w przedszkolu” 5/2004

8. Mirosławska J., Lesiak D., Płakania, w której nikt nie płacze, „Edukacja w przedszkolu” 2/2005Opracowanie: Wanda Dynkwald

 

 

LITERATURA DOTYCZĄCA EMOCJI I RADZENIA SOBIE Z NIMI:

1.Barbara Stańczuk, Bajki uśmiechajki: …na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro. Poradnik pozytywnego myślenia, działania i odczuwania, wydawnictwo Martel, Kalisz 2017.

2,Sussanna Isern, Uczuciometr inspektora Krokodyla, wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2018.

3.Holde Kreul, Od złości do radości : jak rozpoznawać i okazywać uczucia, wydawnictwo Jedność, Kielce 2018

4.Maciejka Mazan, Bajki o emocjach dla najmłodszych, Dr Josef Raabe Spółka Wydawnicza, Warszawa, 2014.

5.Sussanna Isern, Uczuciometr inspektora Krokodyla, wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2018.

6.Justyna Korzeniewska, Kłopotliwe zachowania dzieci : proste reakcje na trudne sytuacje, wydawnictwo RM, Warszawa 2013.

7.Holde Kreul, Od złości do radości : jak rozpoznawać i okazywać uczucia, wydawnictwo Jedność, Kielce 2018.

8.Lysa TerKeurst, Poskromienie złośnicy: jak podejmować mądre decyzje na przekór nieokiełznanym emocjom, Aetos Media, Wrocław, 2016

9.Begoña Ibarrola, Jesús Gabán, Bajki, które uczą, jak być szczęśliwym, Grupa Wydawnicza Adamantan: Finebooks, Warszawa 2017.

10.Barbara Stańczuk, Bajki pomagajki : …na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro. Poradnik pozytywnego myślenia, działania i odczuwania, wydawnictwo Martel, Kalisz 2016.

11.Barbara Stańczuk, Bajki uśmiechajki: …na dobry dzień i jeszcze lepsze jutro. Poradnik pozytywnego myślenia, działania i odczuwania, wydawnictwo Martel, Kalisz 2017.

12.Sussanna Isern, Uczuciometr inspektora Krokodyla, wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2018.

13.Monika Drużyńska, Jak oswoić potwory? Oopowiadania terapeutyczne, wydawnictwo Skrzat, Kraków 2018.

14.Wojciech Kołyszko, Jovanka Tomaszewska, Strach i pogromca potworów, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2015.

15.Sussanna Isern, Uczuciometr inspektora Krokodyla, wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2018

16.Izabela Fornalik, Katarzyna Pachniewska, Joanna Płuska, Poznać i zrozumieć uczucia. Uczucia w nas i w relacjach ze światem. Historyjki społeczne, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2018.

17.Sussanna Isern, Uczuciometr inspektora Krokodyla, wydawnictwo Dwukropek, Kielce 2018.